ԽԱԼԻՖԱՅՈՒԹՅԱՆ ՍՈՒՆՆԻԱԿԱՆ ՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ

Ումման կրոնական համայնք է, որի վերաբերյալ պատկերացումները ժամանակի ընթացքում փոփոխությունների են ենթարկվել. եթե Մուհամմադ մարգարեի կյանքի վերջին տարիներին ումմա ասելով, հասկանում էին Արաբական թերակղզու մուսուլմաններին, ապա արաբական նվաճումները հանգեցրեցին այս հասկացության իմաստի ընդլայնմանը՝ ներառելով նաև նվաճված երկրների բնակիչներին: Պանիսլամիզմի առաջացումն ու զարգացումը հանգեցրեց «ումմա իսլամիյյա»-ի ձևավորմանը: (Տե՛ս Ислам. Энциклопедический словарь. М.: «Наука», Главная редакция восточной литературы, 1991, стр. 241-242. (Այսուհետ՝ Ислам. Энциклопедический словарь))

Прозоров С. М., Шиитская (имамитская) доктрина верховной власти // Ислам. Религия, общество, государство. - М.: Наука, 1984, стр. 204.

Попов С.Н., От иудейской к исламской теократии, Տե՛ս http://new.hist.asu.ru/biblio/vost/22.pdf (մուտք՝ 17.09.2014)

Crone P., Medieval Islamic Political Thought, Edinburgh University Press, 2005 (այսուհետ՝ Crone P., 2005), pp. 272-273

Մադինայի բնակիչներ, ովքեր հիջրայի ժամանակ աջակցել ու ապաստան են տվել Մուհամմադ մարգարեին և նրա զինակիցներին: (Տե՛ս Ислам. Энциклопедический словарь, стр. 217)

Մուհաջիրները Մուհամմադ մարգարեի այն կողմնակիցներն էին, ովքեր մարգարեի հետ հիջրա կատարեցին դեպի Մադինա: (Տե՛ս Ислам. Энциклопедический словарь, стр. 177)

Crone P., 2005, p. 273 8 Crone P., 2005, p. 274

Խարիջիական ուղղությունը թեև ծագում է Ալիի համակիրների ճամբարից, սակայն իր դոկտրինով շատ ավելի նման է սուննիական իսլամին, քան շիականին:

Беккин Р., Исламская форма правления — монархия или республика? // Нужна ли реформа Исламу. Материалы Всероссийского круглого стола «Нужна ли реформа взглядов об Исламе». Казань, 2005. стр. 162-171.

Ըստ Պ. Ա. Գրյազնևիչի իսլամական պետության ղեկավարի ընտրության հարցում կարևոր դեր է ունեցել առ-ռիդա (գոհացնող) հասկացությունը: Աղբյուրների վերլուծությունը, որոնք պատմում են առաջին չորս խալիֆների ընտրության հանգամանքների մասին, ցույց են տալիս, որ ռադիյա բայը կամ ռիդան մասդարը օգտագործվում էին ամեն անգամ, երբ խոսք էր գնում խալիֆայի պաշտոնի թեկնածուի մասին, երբ հարկ էր լինում ասել, որ այս թեկնածուն համապատասխանում է մեծամասնության ցանկությանն ու իդեալներին, դրանով իսկ գոհացնող այդ մեծամասնությանը՝ որպես նրանց ղեկավար, որպես իսլամական ումմայի ղեկավար: Տե՛ս Грязневич П.А., К вопросу о праве на верховную власть в мусульманской общине в раннем исламе // Ислам: Религия, общество, государство. Сб. ст. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1984, стр. 162.

Беккин Р., Նշվ. աշխ.: 13 Black A., The History of Islamic Political Thought, Second Edition: The History of Islamic Political Thought: From the Prophet to the Present, Edinburgh University Press; second edition, 2011, p. 18.

Rosenthal E. I. J., Political thought in Medieval Islam, An introductory outline, Cambridge University Press, 1962, p. 25-26

Սահակյան Ն., «Խալիֆա ինստիտուտին վերաբերող որոշ հարցեր», Մերձավոր Արևելք, Հ. 6, Երևան 2009, էջ 242:

Crone P., Hinds M., God’s caliph, Religious authority in the firs centuries of Islam, Cambridge University Press; Reprint edition, 2003, p. 27.

Ալ-Ախտալը (640-710թթ.) Օմայյան խալիֆայության ամենահայտնի քրիստոնյա պոետներից է եղել: Ծնվել է Հիրայում և պատկանել է քրիստոնյա Թաղլիբ ցեղին: Իբն ազ-Զուբայրի ապստամբության ժամանակ Օմայյաններին ցուցաբերած ակտիվ աջակցության շնորհիվ ալ-Ախտալը դարձել է Օմայյան արքունի պոետ՝ խալիֆ Աբդ ալ-Մալիքից ստանալով «Օմայյաների պոետ» տիտղոսը: Նրա թողած հարուստ գրական ժառանգության մեջ կարևոր տեղ է զբաղեցնում հատկապես քաղաքական պոեզիան: Տե՛ս Фильштинский И.М., История арабской литературы V- начало X века, М. 1985, стр. 171-177.

Suzanne P. S., Umayyad Panegyric and the Poetics of Islamic Hegemony: al-Akhṭal’s “Khaffa al-Qaṭīnu” (“Those That Dwelt with You Have Left in Haste”), Journal of Arabic Literature, Vol. 28, No. 2 (Jul., 1997), pp. 89-122

ديوان األخطل, دار الكتب العلمية, بيروت, ٤٩٩١ ,ص. ٤١١-۱۱۱

Դեռևս նախաիսլամական շրջանում ձևավորվել էր արաբական պոեզիայի երկու ձև՝ 10-12 տող ունեցող կարճ բանաստեղծությունը՝ կիտան և 50-100 տող ունեցող ոչ մեծ պոեմը՝ կասիդան: Տե՛ս Фильштинский И.М., Նշվ. աշխ., էջ 53:

Black A., Նշվ. աշխ., էջ 20:

Black A., Նշվ. աշխ., էջ 22:

Իսլամի խարիջիական ուղղության պետության կառավարման տեսության մեջ ընդունվու է, այն գաղափարը, ըստ որի հնարավոր է, որ որոշ ժամանակ խալիֆա չլինի:

Lowry J. E., The First Islamic Legal Theory: Ibn al-Muqaffaʿ on Interpretation, Authority, and the Structure of the Law // Journal of the American Oriental Society, Vol. 128, No. 1 (Jan. - Mar., 2008), pp. 25-40.

Black A., Նշվ. աշխ., էջ՝ 22:

Ուլեմները իսլամական աստածաբանության, պատմա-կրոնական ավանդույթի, կրոնա-իրավական նորմերի գիտակներն են: (Տե՛ս Ислам. Энциклопедический словарь, стр. 239-240)

Black A., Նշվ. աշխ., էջ. 81.

Տես Сюкияйнен Л.Р., Концепция халифата и современное государственноправовое развитие зарубежного востока // Ислам. Проблемы идеологии, права, политики и экономики. М., 1985, стр. 140.

Rosenthal E. I. J., Նշվ. աշխ., էջ 27-28.

Abu’l-Hasan ‘Ali ibn Muhammad ibn Habib al-Basri al-Baghdadi al-Mavardi, “The ordinances of Government” (Al-Ahkam as-Sultaniyyah w’al-Wilayat al-Diniyya) (translated by Asadullah Yate), Ithaca Press, 2000, p. 11 (այսուհետ՝ ալ-Մավարդի):

Իջթիհադը աստվածաբանի՝ աստվածաբանական-իրավական կոմպլեքսի, հետազոտության ընթացքում կիրառվող սկզբունքների, փաստարկների, մեթոդների ու օրինակների համակարգի ուսումնասիրությունն ու հարցերի լուծում տալու գործունեությունն է: Համաձայն ավանդույթի՝ իջթիհադը ձևավորվել է դեռևս Մուհամմադ մարգարեի օրոք նրա զինակիցների շրջանում, ովքեր համարվում են կատարյալ իջթիհադի կրողներ: (Տե՛ս Ислам. Энциклопедический словарь, стр. 91)

Rosenthal E. I. J., Նշվ. աշխ., էջ. 28.

Նույն տեղում, էջ 30: 44 Ինչպես արդեն նշվել է, ըստ ալ-Մավարդիի խալիֆան պետք է ոչ միայն խելացի ու քաջ լինի, այլ նաև ֆիզիկական արատներից զուրկ:

Rosenthal E. I. J., Նշվ. աշխ., էջ 34:

Դար ալ-իսլամը մուսուլման ղեկավարի կառավարության տակ գտնվող մուսուլմանական երկրների հավաքական ամբողջականությունն է, որտեղ կյանքն ամբողջությամբ կազմակերպվում է շարիաթով:

Ահլ ալ-Քիթաբ՝ Գրքի ժողովուրդներ, մուսուլմանները համարում են քրիստոնյաներին և հրեաներին, քանի որ վերջիններս Սուրբ գրքեր են ստացել Ալլահից: (Տե՛ս Ислам. Энциклопедический словарь, стр. 28)

ալ-Մավարդի, էջ՝ 28:

Black A., Նշվ. աշխ., էջ 89.

Rosenthal E. I. J., Նշվ. աշխ., էջ 23.

Le Strange G., The Story of the Death of the Last Abbasid Caliph, from the Vatican MS. of Ibn-al-Furāt // Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, (Apr., 1900), pp. 293.

Jalaluddin as-Suyuti, History of the caliphs, (translated by Jarrett, H. S.) Calcutta: Baptist Mission Press 1881, pp.

ابن تيمية, السياسة الشرعية في إصالح الراعي والرعية, جمع الفقه اإلسالمي, ۱۹۹۱

Մանրամասն տե՛ս Al-Matroudi Abdul Hakim I., The Hanbali School of Law and Ibn Taymiyyah: Conflict or Conciliation (Culture and Civilization in the Middle East), Routledge, 2006.

Lambton A. K. S., State and Government in Medieval Islam: An Introduction to the Study of Islamic Political Theory, Routledge 2004, p. 145.

Lambton A. K. S., Նշվ. աշխ., էջ 146:

«Ուալի ալ-ամր»-ը նշանակում է հրաման տվող: Ուալի ալ-ամրին ենթարկվելու վերաբերյալ ցուցում կա Ղուրանի ան-Նիսա սուրայի 59-րդ այաթում, որտեղ ասվում է. «Ո՛վ հավատացյալներ, ենթարկվե՛ք Աստծուն, Մարգարեին և ձեր միջից հրաման տվողին» (Ղ.4:59):

Lambton A. K. S., Նշվ. աշխ., էջ 147-148, հղում 31:

Johansen B., “A Perfect Law in an Imperfect Society: Ibn Taymiyya’s Concept of ‘Governance in the Name of the Sacred Law,” in P. Bearman, W. Heinrichs and B. G. Weiss eds., The Law Applied: Contextualizing the Islamic Shari'a (London: I.B. Tauris, 2008), p. 263.

Lambton A. K. S., Նշվ. աշխ., էջ 152: لمقدمة, بيت الفنون و العلوم و اآلداب - الدار البيضاء, ۵۱۱۱( .المقدمة( عبد الرحمن ابن خلدون

Ասաբիան սոցիալական սոլիդարությունն է՝ խմբային գիտակցության, համախմբվածության ու միասնության շեշտադրմամբ: (Տե՛ս Asabiya http://www.islamopediaonline.org/glossary/asabiya (մուտք՝ 12.10.2014)):

Rosenthal E. I. J., Նշվ. աշխ., էջ 88-89:

Black A., Նշվ. աշխ., էջ 175: Нерсесянц В.С. (Ред.), стр. 156-157.

Rosenthal E. I. J., Նշվ. աշխ., էջ 102:

Karpat K.H., The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State, Oxford University Press 2002, p. 242.

Hess A. C., The Ottoman Conquest of Egypt (1517) and the Beginning of the Sixteenth-Century World War // International Journal of Middle East Studies, Vol. 4, No. 1 (Jan., 1973), pp. 55-76.

Buzpinar Ş. Tufan, Opposition to the Ottoman Caliphate in the Early Years of Abdülhamid II: 1877-1882 // Die Welt des Islams, New Series, Vol. 36, Issue 1 (Mar., 1996), p. 62.

Oliver-Dee S., The caliphate question. The British government and Islamic government, Lexington Books; First Edition first Printing edition, 2009, pp. 29.

Gibb H. A. R., Luṭfī Paşa on the Ottoman Caliphate // Oriens, Vol. 15 (Dec. 31, 1962), pp. 287-295.

Buzpinar Ş. Tufan, Նշվ. աշխ., էջ 63

Karpat K.H., Նշվ. աշխ., էջ 213:

Teitelbaum J., "Taking Back" the Caliphate: Sharīf Ḥusayn Ibn ʿAlī, Mustafa Kemal and the Ottoman // Die Welt des Islams, New Series, Vol. 40, Issue 3 (Nov., 2000), p. 415.

Ḥasan al-Bannā, "Message of the Teachings" in Majmūʿat Rasāʾil Al-Imām Al-Shahīd Hasan Al-Bannāʾ, International Islamic Federation of Student Organizations, pp. 15-16.

Նամակը ամբողջությամբ տե՛ս http://www.gatestoneinstitute.org/documents/baghdadi-caliph.pdf (մուտք՝ 01.10.2014).

Al-Tamim A. J., Abu Bakr al-Baghdadi's Message as Caliph Տե՛ս http://www.gatestoneinstitute.org/4387/baghdadi-isis-caliphate (մուտք՝ 01.10.2014) من هو أبو بكر البغدادي »خليفة المسلمين« الغامض؟ 187113=p/?uk.co.alquds.www://http( الدخول

Այն այլադավանները, ովքեր ընդունում են մուսուլմանների գերիշխանությունն ու ջիզիա (գլխահարկ) են վճարում՝ դրանով իսկ ստանալով մուսուլմանների հովանավորությունը: (Տե՛ս Ислам. Энциклопедический словарь, стр. 27).

Պակտի տեքստը տե՛ս http://justpaste.it/ejur (մուտք՝ 03.09.2014):

Al-Tamim A. J., The Islamic State of Iraq and ash-Sham’s dhimmi pact for the Christians of Raqqa province, Տե՛ս http://www.joshualandis.com/blog/islamic-state-iraqash-shams-dhimmi-pact-christians-raqqa-province/ (մուտք՝ 03.09.2014).

Ibrahim O. R., Why Abu Bakr al-Baghdadi is an impostor, Տե՛ս http://www.aljazeera.com/indepth/opinion/2014/07/baghdadi-impostor20147991513785260.html (մուտք՝ 03.09.2014).

Open letter to al-Baghdadi, Տե՛ս http://lettertobaghdadi.com/14/english-v14.pdf (մուտք՝ 05.09.2014).

Ստորագրողների ամբողջական ցանկը տե՛ս նույն տեղում, էջ 18-23:

Al-Qaida Advises the Arab Spring: The Case for al-Baghdadi, Տե՛ս http://www.jihadica.com/al-qaida-advises-the-arab-spring-the-case-for-al-baghdadi/ (մուտք՝ 20.09.2014).

Zelin A. Y., Abu Bakr al-Baghdadi: Islamic State's Driving Force, Տե՛ս http://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/abu-bakr-al-baghdadi-islamicstates-driving-force (մուտք՝ 25.08.2014).

Ibrahim O. R., Նշվ. աշխ.:

Open letter to al-Baghdadi, Տե՛ս http://lettertobaghdadi.com/14/english-v14.pdf (մուտք՝ 05.09.2014).

IS’s beheadings of Western hostages: Jihadi ideologues speak out, Տե՛ս http://www.jihadica.com/iss-beheadings-of-western-hostages-jihadi-ideologues-speakout/ (մուտք՝ 25.09.2014).