Տարբեր տիպի գլոբալիզացիոն ծրագրերի, այդ թվում՝ նաև սուննիական նախագծի վերլուծությանը մենք անդրադարձել ենք սույն պրակի նախորդ համարում: Տես՝ Վերլուծական տեղեկագիր: ԵՊՀ քաղաքակրթական և մշակութային հետազոտությունների կենտրոն, N.6, Երևան, էջ. 4-27:

Ռաֆիդի կոչում էին շիաներին, որը նշանակում է «նրանք, ովքեր մերժում են, չեն ճանաչում, հրաժարվում են» ճանաչել առաջին խալիֆների օրիանական իշխանությունը: Այն արաբերեն ռաֆադա արմատից է )թարգմանաբար՝ մերժել, հրաժարվել, չճանաչել):

Սայքս-Պիկոյի համաձայնագրի մասին տես Sykes-Picot Agreement, http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Sykes-Picot_Agreement (մուտք՝ 15.01.2015)

Անշուշտ, կարելի է հիշել Եմենի, Սոմալիի, Եգիպտոսի և մի շարք այլ երկրների հետ կապված շահերի բախումները, սակայն դրանք առանձնապես մեծ ազդեցություն չունեցան Միջին Արևելքի քաղաքական քարտեզի փոփոխության տեսակետից:

Կրոնական համայնք, տե՛ս Ислам. Энциклопедический словарь. М.: «Наука», Главная редакция восточной литературы, 1991, стр. 241-242. (Այսուհետ՝ Ислам. Энциклопедический словарь)

Վերը նշված գործընթացների հետևանքով գծված սահմանները կտրեցին դարերի ընթացքում ձևավորված կապերը, որոնք շատ հիմքային բնույթ ունեին՝ մշակութային, տնտեսական, առևտրական: Այդ կապերը հսկայական դեր էին կատարում նաև ինքնության ձևավորման տեսանկյունից: Ամենածանր վիճակում հայտնվեցին քոչվորները, երբ հայտնաբերեցին, որ այն ջրհորները կամ յայլաները, որոնցից իրենց ցեղերը հազարամյակներով օգտվել են, ներկայում հայտնվել են սահմանի այն կողմը և ինչ-որ զգեստներով, զինված մարդիկ արգելում են իրենց սովորական քոչելու ճանապարհը կտրել: Այս հանգամանքը այժմ շատ հաճախ օգտագործում են խալիֆայության գաղափարի կողմնակիցները՝ ընդգծելով, որ հզոր խալիֆայությունում ոչ մի սահման չի եղել, և բոլորը ազատ տեղաշարխվելու իրավունք են ունեցել:

Աստվածաբան-կրոնագետ, տե՛ս Ислам. Энциклопедический словарь, стр. 250.

ي َوا ِكب عبد الرحمن ال َك , أم القرى, دار الرائد العربي - لبنان/ بيروت, 1982.

Այս մասին մանրամասն տես՝ Political Islam. Ed. By Joel Beinin and Joe Stork. L.- N.-Y, 1997, p.124-126; Долинина А.А., Очерки истории арабской литературы нового времени. Египет и Сирия. Публицистика. 1870-1914. М., 1968, сс.54-59.

Lafif Lakhdar, Why the reversion to Islamic archaism. Khemsin, L., N. 8, pp.62-82.

Sheikh Ali Gomaa, Fatwas and modernity, http://www.commongroundnews.org/ article.php?id=21163&lan=en&sid=1&sp=1&isNew=0 (մուտք՝ 15.01.2015)

Հադիսներում կան հիշատակումներ երդման (բայա) մասին, որի միջոցով խալիֆին իրենց հավատարմությունն են հայտնում ումմայի անդամները, սակայն այս արարողությունը դժվար է ընդունել որպես խալիֆի նշանակման կամընտրության մշակված համակարգ, ինչի մասին բազմիցս նշել են ամենահեղինակավոր ալիմները:

Օ. Ռուան իսլամականներին անվանում է «իսլամի» (արաբերենից թարգմանաբար նշանակում է իսլամական)՝ տարբերակելով նրանց «մուսլիմներից», այսինքն՝ սովորական մուսուլմաններից:

Roy O., Fundamentalism, Traditionalism and Islam. – Telos. St.Louis, 1985, v.18, N.3, pp. 124-125.

Առաջին անգամ այս եզրերը հիշատակվում են դեռևս 8-րդ դ. Իբն ալՄուկաֆֆայի ստեղծագործություններում: إ

حياء علوم الدين اإلمام أبي حامد الغزال

http://www.ghazali.org/ihya/ihya.htm (մուտք՝ 15.01.2015)

Наумкин В.В., К вопросу о хасса и амма (традиционная концепция «элиты» и «массы» в традиционной мусульманской культуре). – В сб. Ислам в истории народов Востока. М.: Наука, 1981, с. 42.

Մենք չենք անդրադառնա այս քաղաքականությունից ծնված աստվածաբանական–գաղափարական վեճերին, քանի որ այս պրակում այդ հարցերը քննարկվում են մեր մյուս գործընկերների հոդվածներում:

Հավատի և կրոնի վերաբերյալ գիտելիքների ամբողջականություն:

Աբու Կաթադան հեգնաբար օգտագործում է ոչ թե շիական «ղայբ.» (թաքուցում) եզրը, այլ «մա'դում» (բացակայություն, գոյություն չունեցող) բառը:

Փիլիսոփայությունը՝ ֆալսաֆան, արմատական սուննիների համար անընդունելի, կեղծ գիտություն է:

3ثياب الخليفة كتبها الشــــيخ عمر بن محمود أبو عمر أبو قـــتـادة .ص.

Ածխաջրածնային ռեսուրսների հետ կապված հարցերը մանրամասն լուսաբանվում են սույն պրակում՝ Հ. Քոչարյանի հոդվածում: